Er staat een muur tussen wie het goed heeft en wie in armoede leeft of nauwelijks de eindjes aan elkaar kan knopen. Ten derden male is een dringende oproep van Jos Geysels en Erik Vlaminck om rekening te houden met mensen die in armoede leven. Lees hier een fragment uit dit pamflet.
Het zijn die tanden.
Het zijn die tanden waarvan ik buikpijn krijg.
Ze staan schots en scheef, ze duwen elkaar uit de rij.
Het is een familieziekte, die tanden.
Zelf mis ik er vooraan twee: getrokken toen ik twaalf was.
Anders had mijn gebit nog schever gestaan dan het nu staat.
Toen bij Laïs – dat is mijn oudste – de grotemensentanden doorkwamen, toen wist ik het direct: scheve tanden.
Meer dan drieduizend euro heeft die grap gekost.
Eerst foto’s en gedoe, dan de beugel zelf, en dan activators en forsus veren…
De ziekenkas betaalt nog niet de helft van de kosten.
Dan gaf de wasmachine de geest en moest ik een loodgieter laten komen omdat de huisbaas volhoudt dat kapotte kranen huurderskosten zijn.
… Internetabonnement opgezegd, de familiale verzekeringspolis opgezegd, extra overuren gedaan, een lening bij Cofidis aangevraagd en een afbetalingsplan bij Electrabel, zelf niet meer naar de dokter gaan, de voedselbank platlopen, gekregen kleren op de rommelmarkt verkopen…
De tweede krijgt nu ook grotemensentanden en natuurlijk staan die ook weer scheef.
Tegelijkertijd heeft Laïs voor haar school internet nodig.
Dat afgesloten internet zal ik dus terug moeten laten aansluiten.
Een computer heeft ze gelukkig kunnen krijgen van een grootouderclub die laptops inzamelt voor kinderen van ‘ouders die het moeilijk hebben’.
Maar ze is ongelukkig met die computer, want ze wordt ermee uitgelachen.
Een ‘Tina Turner’, zo noemen haar vriendinnen die laptop van haar.
Toch zal ze met haar blokjestanden moeten blokken op die Tina Turner.
Ik zou niet weten hoe ik het anders moest oplossen.
Ten derden male, omdat het moet
Er staat een muur tussen wie het goed heeft en wie in armoede leeft of nauwelijks de eindjes aan elkaar kan knopen. Tijdens de
coronacrisis toonde het tv-journaal mensen die zich afvroegen hoe ze, al dan niet met een cateraar, toch een tuinfeest konden
organiseren. De wanhoop van een koppel dat met drie kleine kinderen, geïsoleerd op een piepklein appartementje, letterlijk
probeerde te overleven kreeg in datzelfde journaal beduidend minder zendtijd toegemeten.
Er is een harde scheiding tussen verschillende leefwerelden en daarmee verbonden levensstijlen. Er gaapt een diepe kloof tussen wie vermogend is en wie minder centen heeft, tussen Audi- en Dacia-rijders, tussen dragers van merkkledij en gele hesjes, tussen bewoners van kansrijke buurten en achtergestelde wijken. Het is geen scheiding van gelijken maar een muur tussen geslaagde overlevers en verliezers. Tussen diegenen met een uitgebreid netwerk en een sterk sociaal kapitaal en de anderen die in een web van isolement blijven steken.
Een illustratie van die scheiding was recent te lezen in het voor superrijken bedoelde magazine HTSI van de Financial Times over de voordelen van reizen met een privéjet. Een van die voordelen: je komt minder vaak binnen twee meter afstand van de ‘rest van de mensheid’.
Tot einde mei 2022 heette HTSI trouwens voluit How To Spend It maar men vond dat de titel niet langer ‘de prioriteiten van de veranderde wereld’ weerspiegelde. Het werd dus HTSI. Zouden de bedenkers van die titel bewust voor een anagram van ‘shit’ hebben gekozen?
Hoog- en lager opgeleiden huwen almaar minder met elkaar. Mensen die een goede opleiding genoten, leven op aangenamere
plekken. Zij bezoeken meer festivals en evenementen en komen meer aan het woord, in het politieke bedrijf zowel als in het verenigingsleven. Iedereen heeft een stem bij de verkiezingen, maar sommigen beschikken in het maatschappelijk debat over meer stemvolume dan anderen. De enen kunnen uitgebreid lobbyen, de anderen slechts zuchten. Wie de mogelijkheid heeft, zondert zich af in eigen netwerken, clubs en huizen, liefst omheind door heggen, leilindes en camera’s. Wie niet in die betere buurt woont, wordt al snel argwanend bekeken. De enen kiezen er doelbewust voor om zich af te zonderen, de anderen worden afgesloten.
Soms van energie, dikwijls van contact. Er zijn winnaars en verliezers. Er is het beloofde land en er is het verdronken land.
‘De snelheid waarmee de kloof tussen wie mee is en wie afhaakt vandaag uitgediept wordt, is ongezien’, getuigt Hans Bonte, burgemeester van Vilvoorde. ‘Als burgemeester is dat soms bijna schizofreen. Het ene moment zit je te vergaderen met topindustriëlen en voer je ellenlange discussies over de elektrificatie van het verkeer en waar we de laadpalen zullen zetten. Dat is een totaal andere wereld als die waar de helft van je stad in leeft.’
Wetenschappers spreken van een sluipende sociale ontbinding. Een samenleving heeft sociale cohesie nodig. Zonder ontmoetingen op gedeelde plekken en ruimten, zonder gedeelde ervaringen verliezen tolerantie, inlevingsvermogen en solidariteit
aan kracht. Zo krijgen vooroordelen en onverdraagzaamheid alle kansen en kan gevreesd worden dat dit leidt tot het failliet van de democratie.
Daarom vinden wij dat we – na De Schande en de Keerzijde (2014) en na Uit woede en onbegrip (2019) – Ten derden male een pamflet moeten schrijven om het onmenselijke onrecht van armoede aan de kaak te stellen. Het is nodig om op dezelfde nagel te blijven kloppen.
Jos Geysels, Erik Vlaminck, zomer 2022
Aan de ene kant
- Tijdens de coronapandemie steeg het gemiddelde vermogen van de miljardairs wereldwijd met 42%.
- De afgelopen twee jaar kwam er wereldwijd elke dertig uur een nieuwe miljardair bij.
- Het vermogen van de Belgen groeide in 2021 met 62,4 miljard euro. Het belangrijkste deel, om en bij de 45 miljard, is afkomstig van winsten op beleggingsfondsen en aandelen.
- Het gemiddelde vermogen van de Belg ligt nu op 351.330
dollar. Goed voor de zevende plaats op de wereldranglijst.
Aan de andere kant
- Wereldwijd vervalt in 2022 elke 33 uur een miljoen mensen in extreme armoede.
- De armste veertig procent van de wereldbevolking verloor door de coronacrisis 6,7% van haar inkomen.
- In België liepen 2.199.000 mensen in 2021 een risico op armoede of sociale uitsluiting. In Vlaanderen zit ongeveer negen procent van de mensen onder de armoedegrens.
- De kinderarmoede in Vlaanderen is de laatste tien jaar – ondanks een kleine daling in 2021 – bijna verdubbeld tot dertien procent.
- Het leefloon zowel als de meeste sociale uitkeringen zitten onder de armoedegrens.
- 35.000 Belgische gezinnen hebben een budgetmeter voor elektriciteit, 24.000 hebben er een voor gas (gegevens 2020).
- Het aantal mensen in België dat een leefloon krijgt is op tien jaar tijd met veertig procent gestegen, tot circa honderdvijftigduizend.
- Het aantal mensen dat in België naar de voedselbanken gaat, is gestegen tot meer dan honderdvijfenzeventigduizend.
- Het aantal mensen dat in Vlaanderen op de wachtlijst voor een sociale woning staat, is gestegen tot meer dan honderdtachtigduizend.
Wat is armoede?
De Verenigde Naties omschrijven armoede als een combinatie van beperkingen van inkomen en ontwikkeling, gecombineerd met sociale uitsluiting.
In Vlaanderen gebruiken we meestal de definitie van Prof. Em. Jan Vranken (UA): ‘Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.’
In Europa is er overeenstemming om de volgende indicatoren te gebruiken om armoede te meten:
- armoederisico op basis van inkomen (inkomensarmoede)
- ernstige materiële en sociale deprivatie (niet in de mogelijkheid verkeren om essentiële diensten of goederen, zoals verwarming of gezonde voeding, te verwerven)
- personen die in gezinnen met een zeer lage werkintensiteit leven
Mensen die met ten minste één van deze drie risico’s zijn geconfronteerd, worden geacht een risico te lopen op armoede of sociale uitsluiting.
Ook voor het meten van inkomensarmoede bestaat een algemeen aanvaarde formule. Wie over minder dan zestig procent van het mediaan (het middelste) inkomen beschikt, zit onder de armoedegrens. In 2021 was deze armoedegrens in België 1.287 euro netto per maand voor een alleenstaande en 2.703 euro netto per maand voor een huishouden bestaande uit twee volwassenen en twee kinderen (jonger dan 14 jaar).
Meer leesfragmenten
Leesfragment: Schrikkeljaar - Anka Hashin
In Schrikkeljaar spelen verhalen over gewiekste scharrelaars en grootmoedige schepsels zich af in een nagenoeg surrealistisch universum waarin mens en dier centraal staan. Hun bestaan lijkt ongrijpbaar en dubbelzinnig, soms absurdistisch, soms heel reëel. Lees hier de eerste verhalen uit Schrikkeljaar van Anka Hashin.
Leesfragment: Verloren - Ingrid Vander Veken
Voor Liesje Andriesse en haar zoontje eindigt een vier jaar durende vlucht voor het nazi-geweld in Auschwitz. Als Ingrid Vander Veken haar nagelaten oorlogsbrieven in handen krijgt, weet ze: dit verhaal moet worden verteld. Lees hier een fragment uit Verloren.
Leesfragment: Koude Oorlogsbuit - Charles Ducal
Charles Ducal werpt in Koude Oorlogsbuit een kritische blik op het begrip ‘totalitarisme’. Onder die vlag worden communisme en nazisme doorgaans gelijkgeschakeld als twee even verfoeilijke extremen. Die overtuiging is in de loop der jaren rotsvast gaan staan. Maar archieven storen zich niet aan overtuigingen, ook niet als die onwrikbaar lijken. De auteur confronteert een aantal bestsellers over het Stalintijdperk, en in het bijzonder de visie van Hannah Arendt over dit onderwerp, met wat archiefstudie de laatste decennia aan het licht heeft gebracht. En dat is behoorlijk verrassend. Zoals u zal merken.
Leesfragment: Iconen - Erik Vlaminck
Iconen geeft een ontluisterende inkijk in de gang van zaken in een psychiatrisch centrum in het Vlaanderen van de jaren zeventig. De roman toont een kluwen van machtsmisbruik en van onmenselijke bejegening. Amper vijftig jaar later dreigen de vergeetputten van toen vergeten te worden. Lees hier de eerste hoofdstukken uit de nieuwe roman van Erik Vlaminck.
Leesfragment: Met de helm geboren - Dominique Deruddere
In Met de helm geboren. Memoires van een filmmaker vertelt Dominique Deruddere met een smeuïge en onnavolgbare vaart hoe hij opgroeide in de woelige jaren zestig en hoe hij aan de slag gaat met scenario’s, camera’s, castings en uiteindelijk de productie van de verhalen die hij wil brengen. Lees hier een fragment.
Leesfragment: Kwaad bloed - Tine Bergen
Leuven, donderdagavond. Zeven studenten zitten opgesloten in de gemeenschappelijke keuken van hun kot. Zes leven. De zevende, Vinz, is dood. Zijn beste vriend Serge heeft gezworen dat iedereen pas naar buiten mag als de moordenaar zichzelf bekend heeft gemaakt.Kwaad bloed, de nieuwe thriller van Tine Bergen, beschrijft een bloedstollende confrontatie in een studentenhuis. Begin hier alvast met lezen.