Het begint met de huwelijksfoto van haar overgrootouders. Etterbeek, 1942. Hij stelt vragen, zij gaat eindelijk op zoek naar antwoorden. Eva Kamanda en Kristof Bohez leggen in Een verzwegen leven een stuk onvertelde Belgische geschiedenis bloot. Hier lees je de proloog.
Proloog
Hij vertikt het om haar aan te kijken, ook nu ze nog slechts een zucht van zijn gezicht verwijderd is. Ze lijkt even haar adem in te houden, voor de woorden eruit komen.
‘Ik heb dezelfde wenkbrauwen. En resting bitch face,’ zegt ze.
Ze bedoelt dat haar blik soms mooi op oneindig kan kamperen. Maar nu niet. Nu plakken haar pupillen klaarwakker aan het papier. Vanuit het boek op de tafel blijft de blik van haar overgrootvader rakelings de hare kruisen.
Hier zit ze dan, in de verstilde universiteitsbibliotheek van Antwerpen. Naast het Van Gogh Museum in Amsterdam en de Bibliothèque Nationale in Parijs, één van de instituten die het gezochte boek nog in bewaring houdt: Les africanistes, peintres voyageurs. Dertig jaar oud, meer dan driehonderd pagina’s dik en goed voor een staalkaart van Europese schilders die tussen 1860 en 1960 Afrika vereeuwigden – of minstens de delen die zij daarvoor illustratief achtten.
Op pagina 197 prijkt een groot portret van François Kamanda. Zachte kleuren, zijn hoofd wat naar rechts gedraaid, blik op oneindig. Hoe langer Eva naar het portret kijkt, hoe harder het besef binnenkomt dat ze zo weinig over hem weet.
‘Vreemd om hem hier als een soort studieobject te zien,’ zegt ze.
‘Signée et datée 1936,’ staat erbij. Hij moet iets tussen twintig en dertig geweest zijn toen hij poseerde voor dit portret. Nooit eerder zag Eva haar overgrootvader op deze leeftijd, een periode die ze op dit moment zelf beleeft.
Nu geldt dat vast voor veel millennials en hun overgrootouders. Toch is dit anders. In de hele familie Kamanda weet niémand veel over François, zelfs zijn eigen dochters niet. Volgens zijn oudste dochter Annie heeft hij maar weinig verteld over zijn jaren in Congo. Francine, zijn jongste dochter, beaamt dat ook voor zijn jaren in België. François heeft nooit veel verteld.
Bij Eva zijn de vragen de jongste jaren almaar groter geworden, als klimplanten in het hoofd schuren ze daar elke keer wat harder tegen haar schedel aan. Inmiddels ontwaakt bijna de halve wereld met de idee dat ook zwarte levens ertoe doen. Geldt dat dan niet voor het leven van haar overgrootvader? De wegschuivende sluier over het koloniale verleden van België legt de kwestie onvermijdelijk bloot; wie of wat dreef François om Congo achter zich te laten en tienduizend kilometer verderop een
nieuw leven te starten?
Bien sûr dat hun vader door toedoen van een belangrijke koloniaal als boy in België belandde, dat zeggen Annie en Francine Kamanda ook te weten. En dat hij hier vermoedelijk rond 1940 zijn Belgische vrouw leerde kennen. Maar verder? Even weinig antwoorden als pogingen om die te achterhalen tijdens familiebijeenkomsten. Hoe zou François het vroege kolonialisme beleefd hebben? Wie liet hij achter in zijn moederland? Nog een stukje taart, iemand?
De founding father van de Belgische Kamanda’s is een zwart gat in zijn eigen familiegeschiedenis.
O ja, dat hij eens geportretteerd werd door een schilder, zei Annie nog. Eva buigt nog wat dieper naar het boek met daarin het Portrait de François Kamanda. De schilder, zo leest ze, was Henri Logelain.
‘En waarom pikte die man er eigenlijk mijn overgrootvader uit?’ Eva’s blik glijdt van boven naar onder.
De tekst op de volgende pagina doet er nog een schep mysterie bovenop. ‘Logelain was vernieuwend door de naam van het model als enige titel aan het doek toe te kennen. Nochtans was François Kamanda geen bekende en leefde hij in een tijd waarin zwarten alleen door hun functies gekenmerkt werden: chef, tovenaar, vooraanstaande, boy, vrouw, kind of danser.’
Hoezo, vernieuwend door het vermelden van zijn naam? Was François Kamanda dan meer dan zomaar een boy? Had hij iets te betekenen waarvan we geen weet hebben?
Eva’s ogen schieten alle kanten op nu. Hier, op één kilometer van de kaaien waar de Congoboten destijds toekwamen, kruipt de man van wie ze de naam, wat trekken en pigment erfde, nog dieper onder haar huid.
En wat met die credits bij de prent? ‘Musée royal de l’Afrique centrale,’ staat eronder. Huh? Zou het? De rit naar huis loopt langs de Scheldekaaien en over meer dan één rimpeling. Eva besluit het AfricaMuseum in Tervuren te vragen of ze meer weten.
Het antwoord van de archivaris laat niet lang op zich wachten; het schilderij door Henri Logelain maakt wel degelijk deel uit van de museumcollectie. ‘Voor het bekijken van het portret dient u een afspraak te maken,’ voegt de archivaris er nog aan toe.
De zoektocht naar de man van wie Eva haar blik op oneindig heeft, is nu echt begonnen. Hij is haar tenslotte nog zoveel antwoorden verschuldigd.
Meer leesfragmenten
Leesfragment: Schrikkeljaar - Anka Hashin
In Schrikkeljaar spelen verhalen over gewiekste scharrelaars en grootmoedige schepsels zich af in een nagenoeg surrealistisch universum waarin mens en dier centraal staan. Hun bestaan lijkt ongrijpbaar en dubbelzinnig, soms absurdistisch, soms heel reëel. Lees hier de eerste verhalen uit Schrikkeljaar van Anka Hashin.
Leesfragment: Verloren - Ingrid Vander Veken
Voor Liesje Andriesse en haar zoontje eindigt een vier jaar durende vlucht voor het nazi-geweld in Auschwitz. Als Ingrid Vander Veken haar nagelaten oorlogsbrieven in handen krijgt, weet ze: dit verhaal moet worden verteld. Lees hier een fragment uit Verloren.
Leesfragment: Koude Oorlogsbuit - Charles Ducal
Charles Ducal werpt in Koude Oorlogsbuit een kritische blik op het begrip ‘totalitarisme’. Onder die vlag worden communisme en nazisme doorgaans gelijkgeschakeld als twee even verfoeilijke extremen. Die overtuiging is in de loop der jaren rotsvast gaan staan. Maar archieven storen zich niet aan overtuigingen, ook niet als die onwrikbaar lijken. De auteur confronteert een aantal bestsellers over het Stalintijdperk, en in het bijzonder de visie van Hannah Arendt over dit onderwerp, met wat archiefstudie de laatste decennia aan het licht heeft gebracht. En dat is behoorlijk verrassend. Zoals u zal merken.
Leesfragment: Iconen - Erik Vlaminck
Iconen geeft een ontluisterende inkijk in de gang van zaken in een psychiatrisch centrum in het Vlaanderen van de jaren zeventig. De roman toont een kluwen van machtsmisbruik en van onmenselijke bejegening. Amper vijftig jaar later dreigen de vergeetputten van toen vergeten te worden. Lees hier de eerste hoofdstukken uit de nieuwe roman van Erik Vlaminck.
Leesfragment: Met de helm geboren - Dominique Deruddere
In Met de helm geboren. Memoires van een filmmaker vertelt Dominique Deruddere met een smeuïge en onnavolgbare vaart hoe hij opgroeide in de woelige jaren zestig en hoe hij aan de slag gaat met scenario’s, camera’s, castings en uiteindelijk de productie van de verhalen die hij wil brengen. Lees hier een fragment.
Leesfragment: Kwaad bloed - Tine Bergen
Leuven, donderdagavond. Zeven studenten zitten opgesloten in de gemeenschappelijke keuken van hun kot. Zes leven. De zevende, Vinz, is dood. Zijn beste vriend Serge heeft gezworen dat iedereen pas naar buiten mag als de moordenaar zichzelf bekend heeft gemaakt.Kwaad bloed, de nieuwe thriller van Tine Bergen, beschrijft een bloedstollende confrontatie in een studentenhuis. Begin hier alvast met lezen.