Kris Peeters over het schrijven van 'Weg van het systeem'

Eerst heette het ‘De droom van Márquez’, naar een verhaal van Gabriel Garcia Márquez waarin iemand almaar dieper afdaalt in zijn dromen: hij droomt dat hij droomt dat hij droomt dat hij droomt – enzovoort. Wat ’s ochtends natuurlijk betekent dat hij in elk van die dromen ook moet dromen dat hij wakker wordt. Tot hij op een dag wakker wordt en zich afvraagt: ben ik niet één keer te weinig wakker geworden?

Dat gevoel hebben velen van ons de laatste jaren, denk ik. We wrijven ons de ogen uit en vragen ons af: is dit de werkelijkheid? Of is dit alleen maar een kwade droom?

"We wrijven ons de ogen uit en vragen ons af: is dit de werkelijkheid? Of is dit alleen maar een kwade droom?

De Waanzinnige eenentwintigste eeuw is een rollercoaster die ons brengt van de ene onvoorstelbare gebeurtenis naar de volgende. Twee vliegtuigen die een paar wolkenkrabbers doorboren? Ik heb de tijd gekend dat we dat ‘erover’ hadden gevonden als het zelfs maar in een B-film was gebeurd.

Een mislukte zakenman die zich wat populair maakt in een televisieshow en daarna president van Amerika wordt? We dachten dat het iets was voor in een roman van Jerzy Koscinsky.

Een virus dat via een gordeldier of een vleermuis op een markt in China overspringt naar de mens en de hele planeet lam legt? Haha, zeker iets uit de strips van Blake & Mortimer.

Zo sukkelden we van de ene surrealistische gebeurtenis naar de andere onverwachte catastrofe. En toen moest Oekraïne nog komen.

Het afgelopen weekend pruilde onze Vlaamse minister-president, Jan Jambon, dat het zo wel heel moeilijk was om beleid te voeren. ‘Straks zijn we vooral in crisismodus geweest,’ zei hij.

Maar een systeem dat van de ene crisis in de andere terecht komt, is dat een systeem in crisis? Of is het een systeem dat crisissen produceert?

De oliecrisis, de economische crisis, de terreurcrisis, de bankencrisis, de eurocrisis, de vluchtelingencrisis, de gezondheidscrisis, de klimaatcrisis, de Oekraïnecrisis… zou het écht allemaal een kwestie van brute tegenslag zijn of is er meer aan de hand?

Spoiler: er is meer aan de hand.   

"Maar een systeem dat van de ene crisis in de andere terecht komt, is dat een systeem in crisis? Of is het een systeem dat crisissen produceert?"

De crisissen komen ook niet allemaal meer na mekaar, ze komen bovenop elkaar en we zijn niet eens in staat om ze ‘samen’ te denken, laat staan om er oplossingen voor te bedenken. Integendeel: de oplossingen die we bedenken voor het ene probleem maken de andere problemen alleen maar erger.

Vorige week besliste de federale regering om het probleem van de hoge energiefacturen aan te pakken door subsidies te geven voor het gebruik van fossiele brandstoffen.

Je moet het maar doen: in één klap onze afhankelijkheid van Rusland en Saoedi-Arabië vergroten, de files bestendigen, de klimaatverandering versnellen, de luchtkwaliteit en dus ook de volksgezondheid verslechteren én het overheidstekort vergroten. Chapeau!

Ondertussen bespaart de Vlaamse regering op het openbaar vervoer, begraaft ze letterlijk het grootste milieuschandaal van de laatste vijftig jaar in naam van een miljardenproject voor nog meer vrachtwagens en auto’s. Want we moeten groeien, groeien, groeien – ‘als wij het niet doen, doen de anderen het en dan geraken wij achterop’.

Dat noem ik het ‘Syndroom van de Rode Koningin’, naar de figuur uit ‘Alice in Spiegelland’ waar een koningin rent en rent, en gevraagd naar het waarom antwoordt: ‘ik moet heel hard lopen, anders haalt de tijd mij in’.

Ons economisch systeem is ook zo’n Rode Koningin: het moet lopen lopen lopen, of groeien groeien groeien, om te kunnen behouden wat we hebben.

Dat neemt soms absurde vormen aan. Denk bijvoorbeeld aan de vliegtuigen die leeg moeten rondvliegen omdat ze anders hun landingsrechten verliezen.

Als het in de krant komt, is iedereen verontwaardigd, maar ja, ‘het moet van het systeem’. De verontwaardiging is intussen weggeëbd, het systeem bestaat nog altijd.

"Voor het eerst in de menselijke geschiedenis zijn we in een existentiële crisis aanbeland: het is niet eens zeker meer of wij over enkele honderden jaren nog als soort zullen bestaan."

Maar voorlopig zien we niet dat er een systeem in zit. Of beter: dat het systeem de motor is van alle crisissen, niet het slachtoffer ervan.

Tegelijk klagen politici dat ze geen beleid kunnen voeren door al die crisissen. Dan komen ze niet verder dan een oproep om het oude systeem zo snel mogelijk te herstellen. ‘Relance’ heet dat dan in mooi Nederlands.

Beste mensen, hier volgt een bekentenis: tijdens het schrijven van dit boek ben ik gaandeweg geradicaliseerd. Ik ben ervan overtuigd geraakt dat we het met wat oplapwerk hier en daar niet meer zullen halen. We moeten met andere woorden ‘Weg van het systeem’ – meteen de titel die het uiteindelijk geworden is.

Nog een spoiler: helaas heb ik niet de Wonderoplossing gevonden. Maar ik denk wel dat ik enkele wegwijzers heb kunnen zetten die ons weer op het juiste pad kunnen zetten. Want al is er dan misschien weinig reden voor optimisme, er is altijd nog hoop. De meeste mensen deugen – het is een rode draad in dit boek.

"Want al is er dan misschien weinig reden voor optimisme, er is altijd nog hoop."

De meeste mensen vinden het niet normaal dat de winsten van Big Pharma belangrijker zijn dan de gezondheid van miljoenen mensen hier en in ontwikkelingslanden.

De meeste mensen vinden het niet oké dat rijke mensen op dit moment nog rijker worden door hun aandelen in de wapenindustrie of in de energiesector.

De meeste mensen willen niet dat deze wereld naar de verdoemenis gaat. Almaar meer mensen beseffen dat we naar een ander systeem moeten en dat we moeten leren ‘omdenken’.

Voor omdenken, voor anders denken is een nieuwe taal nodig – nieuwe gedachten vragen om nieuwe woorden, het is méér dan een taalspelletje. In ‘Weg van het systeem’ heb ik het over de nood aan ‘ontsnelling’ (niet: vertraging), over ‘onthekking’, over de regel van Snozzi, over keukenrevolutionairen die de salonrevolutionairen moeten aflossen, over de sterktes en zwaktes van politiek links en politiek rechts en de noodzaak én de mogelijkheid om die te overstijgen.        

Daarmee, lieve mensen, ben ik bij jullie aanbeland. Jullie zijn hier natuurlijk niet zomaar. ‘De meeste mensen deugen’ wordt in mijn boek vooral vertaald naar ‘de meeste mensen zien graag mensen’ – liefst in het echt dan nog. (Daarover gaat dan ook het laatste hoofdstuk: hoe kunnen we de publieke ruimte zo inrichten dat we elkaar weer tegen het lijf lopen zonder dat dit in een ‘botsing’ moet resulteren?)

Mensen zien graag mensen.

"De meeste mensen zien graag mensen."